Zowel Europa als België nemen initiatieven inzake de bestrijding van desinformatie

24 juli 2018

1) Europees niveau

De blootstelling van grootschalige desinformatie aan burgers is een omvangrijke uitdaging voor Europa. Om dit maatschappelijk vraagstuk aan te pakken heeft de Europese Commissie op 26 april 2018 een mededeling inzake het aanpakken van online desinformatie bekendgemaakt. Teneinde de transparantie van online platformen te verbeteren, heeft de Europese Commissie het initiatief gelanceerd om een multi-stakeholder forum te organiseren en in de zomer van 2018 een Europese Code of Pratice inzake desinformatie op te stellen. Aangezien de verspreiding van desinformatie via verschillende informatiekanalen gebeurt en gevolgen heeft voor een zeer breed segment van actoren in het ecosysteem, hebben alle betrokken spelers een rol en verantwoordelijkheid bij de bestrijding van desinformatie en dienen zij zich ertoe te verbinden om hun inspanningen te bundelen en te versterken.

Een werkgroep van het multi–stakeholder forum, dat bestaat uit vertegenwoordigers van platformen, vooraanstaande sociale netwerken en adverteerders heeft de opdracht van de Europese Commissie gekregen om een Code of Practice op te stellen. Deze eerste stap is gebaseerd op de aanbevelingen van de High Level Expert Group die op 12 januari 2018 door de Europese Commissie werd samengesteld en die een alternatieve samenwerkingsaanpak met verschillende stakeholders heeft voorgesteld waarbij repressief wetgevende maatregelen in een eerste fase dienen te worden vermeden.

De eerste draftversie van de Code of Practice is verschenen op 17 juli 2018 en bestaat uit volgende aanbevelingen:

• het verbeteren van de controle op advertenties teneinde verspreiders van desinformatie te demonetiseren;
• transparantie van politieke en thematische advertenties waarborgen, zodat gebruikers gesponsorde content kunnen identificeren;
• de integriteit van de diensten van platforms waarborgen, onder meer door valse accounts te identificeren en af te sluiten en passende mechanismen te gebruiken om botgestuurde interacties te signaleren;
• het voor gebruikers gemakkelijker maken om verschillende nieuwsbronnen te ontdekken die alternatieve perspectieven aanbieden en er toegang tot te krijgen;
• De onderzoeksgemeenschap mondiger maken door toegang te verlenen tot de gegevens van platformen die noodzakelijk zijn om voortdurend online desinformatie te monitoren.
  Een Sounding Board van het multi-stakeholder forum dient deze zomer feedback te geven op voornoemde Code of Practice en aanbevelingen tot verbetering te formuleren zodat eind september 2018 de finale versie van de Code of Practice kan worden opgesteld. De Sounding Board bestaat uit vertegenwoordigers van verenigingen uit de mediasector, maatschappelijke organisaties, fact-checking-organisaties en academici. De Sounding Board heeft al aangegeven deze eerste versie te willen verfijnen door concrete verbintenissen op te leggen en duidelijkheid te verschaffen met betrekking tot welke meetbare verbeteringen door welke partij zal worden doorgevoerd.

2) Belgisch niveau

Ook op nationaal vlak worden er inspanningen geleverd om de problematiek van desinformatie te bestrijden. Minister van Digitale Agenda Alexander De Croo lanceerde begin mei de #stopfakenews campagne. Om de Belgische aanpak vorm te geven, heeft de minister naar analogie van de Europese High Level Expert Group een expertengroep van academici en stakeholders samengesteld. Bedoeling is om op complementaire wijze de huidige Europese initiatieven aan te vullen. De expertengroep had als opdracht een reeks beleidsaanbevelingen te formuleren en concrete voorstellen uit te werken om online desinformatie te bestrijden. Naast deze expertengroep was er een brede burgerbevraging via de website stopfakenews.be waar iedereen voorstellen kon formuleren en voorstellen van andere kon beoordelen. Op 17 mei 2018 vond er bovendien een stakeholdersdebat plaats waarbij de minister in debat is gegaan met verschillende experten.
De boodschap van minister De Croo was reeds op voorhand duidelijk: er dienen oplossingen te komen voor de bestrijding van fake news, maar dit mag niet ten koste gaan van de vrijheid van meningsuiting. Er wordt hierbij gerefereerd naar reeds bestaande pogingen uit andere Europese landen zoals Frankrijk en Duitsland die fake news aan banden proberen te leggen door wetgevend op te treden. De taak van de overheid is echter om faciliterend te werk te gaan en de stakeholders de nodige tools te geven voor de bestrijding van fake news, maar censuur dient in elke democratie te worden vermeden.

De expertengroep bestaat uit 7 deelnemers en heeft op 18 juli 2018 haar advies overgemaakt aan minister De Croo. Net zoals de Europese Commissie is deze expertengroep van mening dat een repressief wetgevende beleidsaanpak geen oplossing zal bieden om desinformatie te bestrijden. De Belgische expertengroep kiest in eerste fase voor een overlegmodel waarbij alle pertinente stakeholders worden gestimuleerd om hun verantwoordelijkheid op te nemen ten aanzien van deze maatschappelijke gedachtewisseling, waarbij als hoofddoel empowerment en transparantie ten aanzien van de burger wordt vooropgesteld.

In Het verslag van de Belgische expertengroep inzake fake news en desinformatie worden twee concrete aanbevelingen gedaan. Eerst een vooral dient een permanent overlegmodel tussen academici, ngo’s, media journalisten en online platformen te worden opgericht met 4 actielijnen: onderzoek, tools voor burgers, mediawijsheid en kwaliteitsjournalistiek. Hierbij dient er een constructieve samenwerking te worden opgebouwd met de platformen om georganiseerde desinformatiecampagnes zo vroeg mogelijk op te sporen en tegen te gaan. Ten tweede raadt de expertengroep aan deze samenwerkingsprojecten te testen in een Belgische proeftuin met de platformen. Hierbij kunnen best practices uit het buitenland worden geïmplementeerd. De expertengroep wil hier gericht focussen op de ontwikkeling van tools met betrekking tot de kwaliteit van bronnen, de ontwikkeling van een initiatief rond fact checking en tools ter bevordering van diversiteit, ontwikkeling van metadata voor onderzoekers rond de verspreiding van desinformatie en initiatieven inzake “algoritmewijsheid”. Vanwege de centrale ligging van België en de nabijheid van de Europese instellingen creëert dit een ideale voortrekkersrol voor België. Dit initiatief zou dan in overleg met andere federale en regionale bevoegde ministers worden gerealiseerd.